MENELAAH TEKS DESKRIPTIF TENTANG UPACARA ADAT
Upacara Adat Nyukur Rambut Gembel
Ana sawijining
tradhisi sing saben taun dipengeti ing
tlatah Wonosobo yaiku upacara adat nyukur rambut gembel. Upacara iki mung
diperingati ing tlatah Wonosobo awit pancen ana hubungane karo sejarahe kutha
iki. Kacarita, ing jaman biyen ana kyai cacah telu rawuh ing sawijining alas (
alas = wana ) sing saiki diarani Wonosobo. Kyai mau asmane Kyai Karim, Kyai Kaladite, lan Kyai Walik. Ya
kyai telu mau sing mandhegani adeging
kutha Wonosobo. Dene sing ana hubungane
karo tata upacara adat nyukur rambut gembel yaiku Kyai Kaladite amarga
panjenengane iku sing ditugasi momong bocah-bocah.
Kyai Kaladite kagungan rikma (rambut) sing dawa lan
gembel. Iki sing dadi asal mulane wong-wong ing Dieng ana sing nduweni rambut gembel. Sadurunge Kyai Kaladite muksa, paring
pangandikan mangkene : “ Para sadulur,
sapungkurku mengko, yen ana bocah sing rambute gembel, aja dimunasika (disia-sia), jalaran
kuwi isih momonganku! “ Mula nganti
wektu saiki, ing tlatah Wonosobo yen ana bocah sing rambute gembel, anggone
nyukur kudu nganggo tata upacara adat amarga bocah kuwi kalebu bocah sukerta
sing kudu diruwat. Yen ora diruwat, manut kapitayane masyarakat kono bocah rambut gembel mau bisa nuwuhake sambekala (bencana).
Nanging yen diruwat, bocah-bocah mau bakal ngrejekeni. Kajaba iku yen
bocah-bocah rambut gembel iku dicukur tanpa diruwat dhisik, rambut sing thukul
bisa gembel maneh lan bocahe tansah lelaranen.
Kapan bocah
rambut gembel iku bisa dicukur rambute ? Pranyata rambut gembel mau oleh
dicukur yen bocahe wis nyuwun dhewe kepengin cukur. Biasane saliyane nyuwun
dicukur, bocah mau uga duwe panyuwunan liyane sing kudu disembadani dening wong
tuwane. Upamane nyuwun endhog, nyuwun gula jawa, utawa nyuwun ditanggapake
ringgit purwa, lan liyane sing kala-kala panyuwunan mau ora klebu nalar. Yen
panyuwunan iku ora dituruti, bocahe bisa lara lan angel diusadani. Mung eloke,
lumrahe panyuwunan mau manut kekuatane wong tuwane.
Ubarampe (perlengkapan) sing
dicawisake kanggo upacara adat nyukur rambut gembel yaiku
1. Payung
2. Beras
kuning
3. Baki
sing dilambari mori putih karo gunting
4. Kembang
telon sing diselehake ing tuwung
5. Tumpeng warna-warni
( tumpeng : megana, rasul, robyong, putih, lan bucu cilik )
6. Ingkung
ayam Jawa
7. Bubur
abang putih
8. Jajan pasar
Dene
tata rakit (lumakune) upacara kaya mangkene :
Sedina
sadurunge upacara ruwatan, ubarampe sing diperlokake kanggo upacara ruwatan wis
dicawisake wong tuwane si gembel ( sebutane bocah rambut gembel ). Ing dina sing wis dipilih sadurunge acara
diwiwiti kabeh ubarampe ruwatan mau digawa ing Candi Arjuna. Sirahe bocah
diblebet nganggo kain putih nganti bathuke ketutupan. Bocah gembel mau terus dikirab (diiring-iring) numpak
dhokar, ditutake para penari lan barongsai. Kirabe ngubengi kampung lan Jalan Raya Dieng
dipungkasi ing platarane Candi Arjuna.
Sawise kirab, terus dianakake siraman ing sumur Sendhang Sedayu sing mapan ing kompleks Candi Arjuna. Nalika mlebu ing sumur Sendhang Sedayu, bocah gembel mau dipayungi nganggo Payung Robyong lan dialing-alingi kain dawa ing sakupenge sendhang. Rampung kuwi, bocah dikanthi menyang papan kanggo nyukur ing kompleks candi. Bocah sing rambute gembel dipangku wong tuwane lan dijagari eyange, yen eyange isih sugeng.
Sesepuh sing mandhegani (mimpin) upacara banjur ngendika : “ Ing
dinten menika badhe mbucal sukeripun lare menika kanthi nyukur rambut ingkang
gembel, pramila nyuwun restu dhumateng Kyai Karim, Kyai Kaladite, saha Kyai
Walik supados tansah njangkungi dhumateng lare menika. “ Diterusake dedonga
babarengan karo para rawuh. Sawise ndedonga, rambut sing gembel dikebuli
menyan lan diwiwiti nyukur. Sing sepisanan nyukur yaiku sesepuh desa, disusul
para sesepuh sing liyane.
Sasuwene
nyukur, bocah mau kudu dipayungi lan
dikepyuri beras kuning. Rampung kacukur, rambut gembel dibuntel nganggo kain
mori putih terus dilarung ing Tlaga
Warna sing mili menyang Kali Serayu terus menyang Segara Kidul nganti ing
Samudra Hindia. Sawise kuwi bocah diutus maem jajan pasar lan daging ingkung
sacukupe. Ora lali, barang sing dadi panyuwune bocah diparingake. Sing
pungkasan, sawernane tumpeng sing wis sumadiya dienggo kembul bujana andrawina.
Nyukur
rambut gembel iki ancas tujuane yaiku mbuwang sukertane (sebel sial-e) bocah saengga uwal saka
pamangsane Bathara Kala. Amarga manut kapitayan bocah sukerta iki ditunggoni
jin, mula kanthi dicukur lan dilarung rambut gembele ateges wis ngusir jin
mau lan mbalekake menyang Segara Kidul
( Nyi Roro Kidul ).
(
Kacuplik saka buku Padha Seneng Basa Jawa
3 lan artikel “ Makna Simbolik
Ruwatan Rambut Gembel di Desa Kejajar Wonosobo “ Moh. ChoiruL Arif / Andin Fathurrohman jurnalilkom.uinsby.ac.id/index.php/jurnalilkom/article/view/40/34)
TUGAS SISWA
- Tulisen wacan ing dhuwur mau kanthi luwih ringkes ing buku cathetanmu!
- Minangka rambu-rambu supaya gampang anggonmu ngringkes, tulisen kanthi urutan iki dadi gampang dipahami:
- Upacara sing dipengeti saben taun ing kutha Wonosobo yaiku ......
- Upacara iki mung dianakake ing Wonosobo sebab ana hubungane karo .......
- Sapa kyai cacah telu sing mandhegani ngadege kutha Wonosobo?
- Sapa kyai sing ana sambung rapete karo upacara Nyukur Rambut Gembel?
- Dheweke ana sambung rapete karo upacara mau sebabe apa ?
- Sadurunge kyai mau muksa (seda) dheweke ninggal piweling/ amanat apa marang masyarakat kono?
- Wiwit Kyai mau seda nganti wektu iki yen ana bocah rambut gembel olehe nyukur kudu kepiye? Yen ora ngono bisa kepiye?
- Kapan bocah mau oleh dicukur?
- Biasane bocah mau duwe panyuwunan (panjaluk) yen ora dituruti dadine piye?
- Apa bae ubarampe utawa perlengkapane upacara?
- Kepiye lumakune upacara?
- Olehe nganakake upacara nyukur manggon ing endi?
- Sadurunge dicukur bocahe disirami ing endi?
- Sapa sing miwiti (ngawali) nyukur rambut gembel mau?
- Apa tujuane nyukur rambut gembel mau?
- Cukurane dilarung (dikeliake) ing endi?
- Apa maksude rambut dicukur lan dibuwang ing Telaga Warna sing mili maring segara kidul?
Komentar
Posting Komentar