MENELAAH TEKS DESKRIPTIF TENTANG UPACARA ADAT

KD 3.4 Menelaah teks deskriptif tentang upacara adat.

    3.4.1   Menjawab pertanyaan bacaan
    3.4.2   Menuliskan pokok- pokok isi bacaan upacara adat 


Sugeng enjang para siswa kelas 9,
Sugeng pepanggihan malih ing pembelajaran Bahasa Jawa edisi BDR ing wulan Oktober iki ...

Ayo kita tansah muji syukur marang Allah Ingkang Maha Kuwasa sing wis paring kabeh kanugrahan marang kita saengga kita kanthi seger kuwarasan bisa sinau bebarengan lan terus nambah kawruh sing migunani.

Bocah-bocah, ing panguripane masyarakat Jawa akeh banget upacara adat sing ditindakake. Aja duwe pikiran sing negatif utawa ngarani kuwi bangsane tahayul lan liyane. Sebab para leluhur kita iku duwe wawasan kang jembar lan pinter banget. 

Upacara werna-werna sing ditindakake ing masyarakat Jawa mau sing sepisan, mujudake cara kanggo muji syukur ngaturake panuwun marang Gusti Allah kang paring berkah awujud apa bae ( upamane sedhekah bumi, baritan/ sedhekah laut lan liyane)
Saliyane  kuwi uga ana tujuan liyane yaiku nyuwun keslametan lan kebahagiaan ( pengetan kelairan bayi, manten/ nikahan ), kirim donga marang para leluhur (slametan kanggo leluhur sing wis seda)  lan isih akeh maneh tujuan liyane.

Biasane ing upacara adat mau akeh ubarampe/perlengkapan kaya ta tumpeng, kain putih, kembang, rujak, hasil-hasil bumi, lan liyane sing kabeh mau dienggo perlambang lan ngemu pitutur tartamtu.

Ya kanthi upacara adat iki para leluhure dhewe nitipake pitutur luhur marang kita kabeh. Tapi akeh-akehe wong Jawa  ora paham apa maknane. Pitutur luhur mau biasane sumimpen (tersirat) ing ubarampe/perlengkapan lan lumakune upacara. Contone, ing upacara Ngudhun-udhuni ana  ubarampe tebu sing digawe kaya andha. Apa maknane menek andha tebu? Yen dikerata basa, tembung  tebu bisa dipisah dadi manteb ing kalbu. Yen dijelaske maknane  "menek/munggah andha tebu" yaiku : cita-cita sing dhuwur mung bisa tercapai yen dilakoni kanthi manteb ing kalbu ( ati sing manteb/ tekad sing kuwat ). Kuwi lagi mbahas ubarampe siji wae. Padahal akeh  lan kabeh ana pituture sing becik lan luhur  banget.

Bocah-bocah, ayo saiki diwaca bebarengan teks upacara adat ing ngisor iki. Upacara adat Nyukur Rambut Gembel  sing saben taun dianakake ing Wonosobo iki terkenal banget saengga akeh wisatawan domestik lan asing sing pada nyekseni.

Siapke buku cathetanmu khusus Bahasa Jawa lan wacanen kanthi teliti luwih dhisik. Mengko ing akhir bacaan Ibu wis nyiapake rambu-rambu supaya para siswa luwih gampang ngringkes lan nyinaoni materine. Mengko ing akhir semester buku cathetanmu dikumpulake lan dibiji.


Upacara Adat Nyukur Rambut Gembel


Ana sawijining tradhisi sing saben taun dipengeti  ing tlatah Wonosobo yaiku upacara adat nyukur rambut gembel. Upacara iki mung diperingati ing tlatah Wonosobo awit pancen ana hubungane karo sejarahe kutha iki. Kacarita, ing jaman biyen ana kyai cacah telu rawuh ing sawijining alas ( alas = wana ) sing saiki diarani Wonosobo. Kyai mau asmane  Kyai Karim, Kyai Kaladite, lan Kyai Walik. Ya kyai telu mau sing  mandhegani adeging kutha Wonosobo. Dene sing ana hubungane  karo tata upacara adat nyukur rambut gembel yaiku Kyai Kaladite amarga panjenengane iku sing ditugasi momong bocah-bocah.

 Kyai Kaladite kagungan rikma (rambut) sing dawa lan gembel. Iki sing dadi asal mulane wong-wong ing Dieng ana sing nduweni rambut gembel. Sadurunge Kyai Kaladite muksa,  paring pangandikan mangkene :  “ Para sadulur, sapungkurku mengko, yen ana bocah sing rambute gembel, aja dimunasika (disia-sia), jalaran kuwi isih momonganku! “  Mula nganti wektu saiki, ing tlatah Wonosobo yen ana bocah sing rambute gembel, anggone nyukur kudu nganggo tata upacara adat amarga bocah kuwi kalebu bocah sukerta sing kudu diruwat. Yen ora diruwat, manut kapitayane masyarakat kono bocah  rambut gembel mau bisa nuwuhake sambekala (bencana). Nanging yen diruwat, bocah-bocah mau bakal ngrejekeni. Kajaba iku yen bocah-bocah rambut gembel iku dicukur tanpa diruwat dhisik, rambut sing thukul bisa gembel maneh lan bocahe tansah lelaranen.

Kapan bocah rambut gembel iku bisa dicukur rambute ? Pranyata rambut gembel mau oleh dicukur yen bocahe wis nyuwun dhewe kepengin cukur. Biasane saliyane nyuwun dicukur, bocah mau uga duwe panyuwunan liyane sing kudu disembadani dening wong tuwane. Upamane nyuwun endhog, nyuwun gula jawa, utawa nyuwun ditanggapake ringgit purwa, lan liyane sing kala-kala panyuwunan mau ora klebu nalar. Yen panyuwunan iku ora dituruti, bocahe bisa lara lan angel diusadani. Mung eloke, lumrahe panyuwunan mau manut kekuatane wong tuwane.

Ubarampe (perlengkapan) sing dicawisake kanggo upacara adat nyukur rambut gembel yaiku


1.      Payung

2.      Beras kuning

3.      Baki sing dilambari mori putih karo gunting

4.      Kembang telon sing diselehake ing tuwung

5.      Tumpeng warna-warni ( tumpeng : megana, rasul, robyong, putih, lan bucu cilik )

6.      Ingkung ayam Jawa

7.      Bubur abang putih

8.      Jajan pasar





Dene tata rakit (lumakune) upacara kaya mangkene :

Sedina sadurunge upacara ruwatan, ubarampe sing diperlokake kanggo upacara ruwatan wis dicawisake wong tuwane si gembel ( sebutane bocah rambut gembel ).  Ing dina sing wis dipilih sadurunge acara diwiwiti kabeh ubarampe ruwatan mau digawa ing Candi Arjuna. Sirahe bocah diblebet nganggo kain putih nganti bathuke ketutupan. Bocah gembel mau terus dikirab (diiring-iring)  numpak dhokar, ditutake para penari lan barongsai. Kirabe  ngubengi kampung lan Jalan Raya Dieng dipungkasi ing platarane Candi Arjuna.




Sawise kirab, terus dianakake siraman ing sumur Sendhang Sedayu sing mapan ing kompleks Candi Arjuna. Nalika mlebu ing sumur Sendhang Sedayu, bocah gembel mau dipayungi nganggo Payung Robyong lan dialing-alingi kain dawa ing sakupenge sendhang. Rampung kuwi, bocah dikanthi menyang papan kanggo nyukur ing kompleks candi. Bocah sing rambute gembel dipangku wong tuwane lan dijagari eyange, yen eyange isih sugeng. 



     


Sesepuh sing mandhegani (mimpin) upacara banjur ngendika : “ Ing dinten menika badhe mbucal sukeripun lare menika kanthi nyukur rambut ingkang gembel, pramila nyuwun restu dhumateng Kyai Karim, Kyai Kaladite, saha Kyai Walik supados tansah njangkungi dhumateng lare menika. “ Diterusake dedonga babarengan karo  para rawuh.  Sawise ndedonga, rambut sing gembel dikebuli menyan lan diwiwiti nyukur. Sing sepisanan nyukur yaiku sesepuh desa, disusul para sesepuh sing liyane.

Sasuwene nyukur, bocah mau kudu dipayungi  lan dikepyuri beras kuning. Rampung kacukur, rambut gembel dibuntel nganggo kain mori putih terus dilarung ing  Tlaga Warna sing mili menyang Kali Serayu terus menyang Segara Kidul nganti ing Samudra Hindia. Sawise kuwi bocah diutus maem jajan pasar lan daging ingkung sacukupe. Ora lali, barang sing dadi panyuwune bocah diparingake. Sing pungkasan, sawernane tumpeng sing wis sumadiya dienggo kembul bujana andrawina.

Nyukur rambut gembel iki ancas tujuane yaiku mbuwang sukertane (sebel sial-e) bocah saengga uwal saka pamangsane Bathara Kala. Amarga manut kapitayan bocah sukerta iki ditunggoni jin, mula kanthi dicukur lan dilarung rambut gembele ateges wis ngusir jin mau lan   mbalekake menyang Segara Kidul ( Nyi Roro Kidul ).

 

( Kacuplik saka buku Padha Seneng Basa Jawa 3 lan artikel “ Makna Simbolik Ruwatan Rambut Gembel di Desa Kejajar Wonosobo “  Moh. ChoiruL Arif / Andin Fathurrohman jurnalilkom.uinsby.ac.id/index.php/jurnalilkom/article/view/40/34)





TUGAS  SISWA


  1. Tulisen wacan ing dhuwur mau kanthi luwih ringkes ing buku cathetanmu!
  2.  Minangka rambu-rambu supaya gampang anggonmu ngringkes, tulisen kanthi urutan  iki dadi gampang dipahami:

  • Upacara  sing dipengeti saben taun ing kutha Wonosobo yaiku ......
  • Upacara iki mung dianakake ing Wonosobo sebab ana hubungane karo .......
  • Sapa kyai cacah telu sing mandhegani ngadege kutha Wonosobo?
  • Sapa kyai sing ana sambung rapete karo upacara Nyukur Rambut Gembel?
  • Dheweke ana sambung rapete karo upacara mau sebabe apa ?
  • Sadurunge kyai mau muksa (seda) dheweke ninggal piweling/ amanat apa marang masyarakat kono?
  • Wiwit Kyai mau seda nganti wektu iki yen ana bocah rambut gembel olehe nyukur kudu kepiye? Yen ora ngono bisa kepiye?
  • Kapan bocah mau oleh dicukur?
  • Biasane bocah mau duwe panyuwunan (panjaluk) yen ora dituruti dadine piye?
  • Apa bae ubarampe utawa perlengkapane upacara?
  • Kepiye lumakune upacara?
  • Olehe nganakake upacara nyukur manggon ing endi?
  • Sadurunge dicukur bocahe disirami ing endi?
  • Sapa sing miwiti (ngawali) nyukur rambut gembel mau?
  • Apa tujuane nyukur rambut gembel mau?
  • Cukurane dilarung (dikeliake) ing endi?
  • Apa maksude rambut dicukur lan dibuwang ing Telaga Warna sing mili maring segara kidul?
Yen wis rampung ngringkes kanthi rambu-rambu ing dhuwur, para siswa bisa nyuwun link kanggo nggarap soal latihane.

Muga-muga sukses!


   

















 

Komentar

Postingan populer dari blog ini

SERAT WULANGREH PUPUH SINOM (KLS 7 SEM 2)

CARITA RAMAYANA ( Materi BDR kelas 9 semester 1 )

CERITA RAKYAT AJISAKA